به گزارش مشرق، علی معروفی آرانی، منتقد و پژوهشگر فرهنگ در گزارشی به روابط فرهنگی و سیاسی جمهوری آذربایجان با رژیم فاشیست اسرائیل پرداخته است.
مشروح این گزارش را در ادامه بخوانید:
رفت و آمد مزدوران و جاسوسان رژیم صهیونیستی از طریق بعضی از کشورهای منطقه بویژه کشورهای هم مرز جمهوری اسلامی ایران بیانگر این مسئله هست که رژیم صهیونیستی از این کشورها به عنوان پایگاهی برای تهدید امنیت جمهوری اسلامی ایران بهره می‌برد. همکاری گروه‌های تروریستی با حمایت آشکار رژیم صهیونیستی، آموزش‌های جاسوسی، بمب گذاری، اقدامات خرابکارانه، برخورداری از پایگاه‌های شنود رادیویی در نزدیکی مرزهای ایران، فروش هواپیمای جاسوسی بدون سر نشین، سیستم‌های ضد هوایی و دفاع موشکی به برخی از این کشورها بیانگر این موضوع است که منطقه پیرامونی جمهوری اسلامی ایران به ویژه قفقاز بهترین دالان‌های امنیتی رژیم صهیونیستی علیه منافع ملی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران است.
اسرائیل در راهبردهای سیاست خارجی خود با آگاهی از اینکه فرهنگ و مسائل اجتماعی به عنوان قدرت نرم مطرح هستند، سعی داشته است تا نقش مهمی را برای این مؤلفه قائل شود. این بین، آسیای مرکزی و قفقاز و به خصوص کشورهایی مانند آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان کانون اصلی و اساسی سیاست خارجی رژیم صهیونیستی را در بعد فرهنگی و اجتماعی شکل می‌دهد.
این سوال پیش می‌آید که مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی در روابط اسرائیل با آذربایجان از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ در پاسخ باید گفت مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی در روابط اسرائیل با آذربایجان به واسطه تلاش در جهت جدایی هنجاری - فرهنگی، زمینه ساز تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می‌شود. نتایج نشان می‌دهد اسرائیل از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ نقش مهمی را برای فرهنگ و مسائل اجتماعی قائل شده و اصلی‌ترین مؤلفه این کشور در جهت نفوذ فرهنگی و اجتماعی استفاده از یهودیان مقیم در آذربایجان است و سعی دارد با استفاده از این ظرفیت، امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تهدید کند.
تأثیر اقدامات فرهنگی رژیم صهیونیستی در آذربایجان علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان این گونه تحلیل کرد؛ خنثی سازی تبلیغات جمهوری اسلامی ایران علیه رژیم صهیونیستی (تاکنون در این زمینه موفق نبوده است.)، ترویج فرهنگی غربی و صهیونیستی، سیطره بر امکانات فرهنگی منطقه و جهت دادن آنها علیه جمهوری اسلامی ایران، تبلیغ کذب و خصمانه علیه روابط جمهوری اسلامی ایران و آذربایجان، ترویج و تبلیغ تفکرات ضداسلامی و شیعه گرایانه و سکولاریسم.
می‌توان تأثیر اقدامات سیاسی و امنیتی رژیم صهیونیستی را علیه منافع ملی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران در نزدیکی مرزها را این گونه بیان کرد؛ مهاجرت یهودیان منطقه به رژیم صهیونیستی و تأثیر آن بر امنیت و منافع ملی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، افزایش مشروعیت رژیم صهیونیستی از طریق روابط سیاسی با کشورهای منطقه، جلوگیری از ایجاد بلوک منطقه‌ای متشکل از کشورهای منطقه در مقابل رژیم صهیونیستی، ترغیب کشورهای منطقه برای جلوگیری از مدل حکومتی جمهوری اسلامی ایران و عدم شکل گیری تفکرات جهادی شهیدی حاج قاسم سلیمانی، فعالیت تبلیغاتی رژیم صهیونیستی مبنی بر دستیابی ایران به سلاح، تجهیزات و تکنولوژی هسته‌ای. حضور مستمر رژیم صهیونیستی در نزدیکی مرزهای جمهوری اسلامی ایران.
تأثیر اقدامات امنیتی رژیم صهیونیستی در قفقاز جنوبی بر امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان این گونه برشمرد؛ بهره گیری از خاک کشورهای منطقه برای عملیات و فعالیت‌های خرابکارانه علیه جمهوری اسلامی ایران، حمایت از گروه‌های تروریستی منطقه، جاسوسی از جمهوری اسلامی ایران با نزدیک شدن به مرزهای ایران، تحریک گروه‌های قومی واگرا.
همچنین تأثیرات اقتصادی رژیم صهیونیستی در منطقه قفقاز جنوبی برعلیه منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان این گونه توصیف کرد؛ نفوذ اقتصادی رژیم صهیونیستی در منطقه و ایجاد محدودیت صادرات و واردات اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران، خروج رژیم صهیونیستی از حوزه تحریم‌های اقتصادی کشورهای منطقه، دستیابی به نفت و مواد خام اولیه برای تولیدات صنعتی رژیم صهیونیستی، سرمایه گذاری در پروژه‌های گسترده کشاورزی، فروش محصولات و بازاریابی برای تولیدات رژیم صهیونیستی، تلاش برای جلوگیری از مشارکت ایران در امکانات منطقه‌ای.
جمهوری اسلامی ایران مقدمه یکی از ویژگی‌های اصلی تفکر امنیتی اسرائیل طی دهه‌های گذشته توسعه مفهوم «استراتژی بزرگ» برای هماهنگی منابع و ظرفیت‌های داخلی در جهت به دست آوردن اهداف منطقه‌ای و بین المللی در جمهوری آذربایجان بوده است. نتیجه تلاش نخبگان سیاسی و اقتصادی اسرائیل برای تعریف یک استراتژی بزرگ منجر به شکل گیری دکترین اتحاد پیرامونی شد که در دهه ۱۹۵۰ میلادی توسط بن گورین تدوین و به اولویت اول سیاست خارجی اسرائیل تبدیل شد. آسیای مرکزی و قفقاز را می‌توان نقاط عطفی در استراتژی پیرامونی جدید اسرائیل دانست.
آذربایجان، گزینه بسیار مناسبی است که می‌تواند اسرائیل را در دستیابی به اهداف خود در نوار مرزی ایران با آذربایجان یاری رساند. در نتیجه‌ی این امر، اسرائیل سعی در توسعه روابط خارجی خود با این کشورها داشته است. یکی از ابعاد این روابط، مربوط به همکاریهای فرهنگی و اجتماعی است. از فرهنگ در قاموس و عرف سیاست بین الملل به عنوان قدرت نرم یاد می‌شود؛ چرا که قدرت نرم، توانایی شکل دهی به ترجیحات دیگران است و جنس آن از نوع اقناع است. با توجه به این امر، اسرائیل در راهبردهای سیاست خارجی خود، نقش مهمی را برای فرهنگ و مسائل اجتماعی قائل است تا با توجه به این مؤلفه، به مقابله با تهدیدات محیطی و منطقه‌ای بپردازد.
حضور تدریجی اسرائیل در قفقاز و به خصوص جمهوری آذربایجان که بر مبنای تفکر ابتدایی «دکترین بن گوریون» صورت گرفته بود پس از سال ۱۹۹۲ در گونه‌های مختلف اقتصادی، مالی، سیاسی و امنیتی و فرهنگی نمود یافته است، گرایش جمهوری آذربایجان به تعامل گسترده‌تر با اسرائیل به منزله متحد استراتژیکی ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه و ضعف ساختارهای ناموزون اقتصادی و سیاسی داخلی این کشور، از مقطع زمانی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ تاکنون افزایش یافته است که می‌توان عواملی چون انقلاب‌های رنگی در محیط پیرامونی روسیه و دغدغه امنیتی مقامات جمهوری آذربایجان از تروریسم، گروه‌های بنیادگرای اسلامی نظیر القاعده و تهدیدات نامتقارن را در این مقوله مؤثر دانست.
هدف اصلی اسرائیل در جهت گسترش مناسبات فرهنگی و اجتماعی با آذربایجان مقابله با نفوذ فرهنگی – اجتماعی ایران در این کشورها است. در این گزارش ابعاد و زوایای مختلف این مساله مورد واکاوی قرار می‌گیرد. عامل فرهنگ امروزه نقش مهمی را در روابط خارجی اسرائیل با کشور آذربایجان ایفا می‌نماید. از سوی دیگر عامل یهود و وجود هویتی به نام یهود در تعاملات فرهنگی اسرائیل با آذربایجان نقش اساسی ایفا می‌نماید.
تسریع روابط فرهنگی – اجتماعی اسرائیل و جمهوری آذربایجان
از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ اسرائیل تلاش گسترده‌ای را برای گسترش روابط اقتصادی و فرهنگی، سیاسی، گشایش خطوط پروازی و برقراری رابطه رسمی سیاسی با جمهوری آذربایجان برای حضور فعال در این منطقه انجام داده است؛ از جمله تأسیس آژانس مهاجرین یهودی در سال ۱۹۹۱، تأسیس انجمن حقوق زنان یهود در سال ۱۹۹۲، سفر معاون نخست وزیر اسرائیل به باکو در سال ۱۹۹۲، تأسیس سفارت در باکو در سال ۱۹۹۲. برگزاری نشست انجمن دوستی جمهوری آذربایجان - اسرائیل در حیفا در ۱۹۹۲، معرفی الیزیو توات در سال ۱۹۹۳ به عنوان کاردار موقت اسرائیل در باکو و ارتقا به عنوان اولین سفیر در سال ۱۹۹۴، تأسیس مرکز خیریه «هاوا» به ریاست یوسفوا سولماز در سال ۱۹۹۶ در باکو، راه اندازی شعبه آذربایجانی نهاد آمریکایی مرکز فرهنگی جامعه یهودیان در آوریل ۲۰۰۳ در باکو، در ۲۷ اوت ۲۰۰۷ کنگره آذری‌ها در اسرائیل تأسیس شد.
جذب نخبگان و جوانان برای تغییر بافت فرهنگی آذربایجان
باید توجه داشت که جمهوری آذربایجان با وجود روابط گسترده با اسرائیل، تا سال ۲۰۱۳ در اسرائیل سفارت نداشته است. در خصوص روابط فرهنگی رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان، مسائل متنوع و مختلفی وجود دارد که رژیم صهیونیستی با استفاده از آنها سعی در توسعه نفوذ خود در میان نخبگان و جوانان جمهوری آذربایجان دارند. رژیم صهیونیستی با درک بافت فرهنگی، مذهبی و اجتماعی جامعه جمهوری آذربایجان در برخورد با این کشور، معتقدند که مسئله روابط فرهنگی برای این کشور اهمیت زیادی دارد. چرا که اگر رژیم صهیونیستی در طراحی مناسبات خود با جمهوری آذربایجان، مقوله فرهنگی را کمرنگ تصور کند در آن صورت در بلندمدت زمینه‌های فعالیت‌های خود را از دست خواهد داد.
جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از مهم‌ترین جمهوری‌های منطقه قفقاز دارای روابطی دوسویه با کشور ایران و اسرائیل است که این بین پر رنگ‌تر شدن رابطه این کشور با یکی از این دو باعث سردی در روابط طرف مقابل می‌شود. حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان به مثابه محیط امنیتی پیرامونی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با توجه به واگرایی جمهوری اسلامی ایران از سیاست گذاری‌های یک جانبه گرایانه ائتلاف غرب و اسرائیل به عنوان متحد نزدیک راهبردی نو محافظه کاران آمریکا در خاورمیانه به کاهش سطح تأثیرگذاری راهبردی– امنیتی جمهوری اسلامی ایران در این کشور و کاهش امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران بینجامد.
هنرمندان آذری؛ از آموزش رایگان هنر تا اعزام به تل آویو
بنابراین رژیم صهیونیستی از ابتدای ورود خود در جمهوری آذربایجان کوشیده است تا حضور خود را در قالب فرهنگی بیشتر نمود دهد. این کشور با ارسال دارو و کمک‌های پزشکی به مجروحان جنگی جمهوری آذربایجان، کمک رسانی بلاعوض به آوارگان قره باغ، ساخت بیمارستان و یا مراکز فرهنگی آموزش زبان انگلیسی، اهدا کامپیوتر و آموزش موزیک رایگان در ایجاد نزدیکی با قشر جوان و تحصیل کرده این کشور تلاش کرده است. برگزاری تورهای بازدید از رژیم صهیونیستی توسط آژانس «سخونت» توسط وابسته فرهنگی رژیم صهیونیستی در باکو با هزینه سفارت رژیم صهیونیستی جهت آشنایی جوانان مسلمان جمهوری آذربایجان با صنعت و پیشرفت و توسعه دمکراتیک جامعه رژیم صهیونیستی و انتقال تجربیات به جمهوری آذربایجان، تأسیس جمعیت دوستی جوانان جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی در تاریخ ۲۹ آوریل ۲۰۰۴ با حضور نمایندگان سازمانهای بین المللی یهودی سخونت و کارمندان سفارت رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان با هدف توسعه بخشیدن به ارزش‌های تاریخی، ملی و معنوی میان ملت‌های جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی از دیگر ابزارها و شیوه‌های فرهنگی رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان بوده و تمامی این موارد در حالی است که در عمل هیچ گونه تاریخ مشترکی میان مردم یهودی رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان وجود نداشته است.
در ۲۷ آگوست ۲۰۰۷، کنگره آذربایجان در اسرائیل برای نشان دادن علاقه‌مندی‌های مردم و دولت آذربایجان برپا شد تا به خاطر نبود هیأت دیپلماتیک آذربایجان در اسرائیل، کنگره به سازمانهای خارج از کشور، امورات فرهنگی و سنتی رسیدگی کند. کنگره همچنین مرکز فرهنگی آذربایجانی را در اسرائیل برپا کرد که نقش تعیین کننده در روابط دوجانبه بین آذربایجان و اسرائیل بازی می‌کند. طبق گفته‌های آقای سلیمان شاپیرو، مرکز فرهنگی آذربایجانی، آذربایجانی‌ها و بومی‌های آذربایجان را که در اسرائیل زندگی میکنند و علاقه‌مندان به توسعه زبان، رسوم، فرهنگ و تاریخ کشور را با هم متحد می‌کند.
مرکز فرهنگی، روابط ملی در اسرائیل را ترقی می‌دهد و آذربایجانی‌ها و بومیان آذربایجان را در رویدادهای مختلف اجتماعی و فرهنگی کشور وارد می‌کند. بر اساس اظهارات بختیار یعقوب اف، نایب رئیس کنگره، هدف اصلی این مرکز، توسعه زبان، فرهنگ، رسوم ملی و نیز ایجاد یک کتابخانه آذربایجانی است.
از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ رژیم اشغالگر قدس در زمینه توسعه روابط فرهنگی توانسته است با سازماندهی مجمع بین المللی رژیم صهیونیستی - جمهوری آذربایجان، یکی دیگر از اقدامات استراتژیک و دراز مدت تل آویو در جمهوری آذربایجان را بسط و گسترش دهد. در فرآیند این اقدام رژیم صهیونیستی اهداف بسیار مهمی را دنبال می‌کند که از جمله آنها به محورهای زیر می‌توان اشاره کرد:
۱ -تلاش برای جایگزینی ایدئولوژی قومی - ملی (پان ترکسیم و پان آذریسم) به جای باورهای دینی (شیعی) از جانب رژیم صهیونیستی
۲ - جلوگیری از روند گسترش حوزه فکری و گستره جمعیتی اسلامی - شیعی در جمهوری آذربایجان و منطقه قفقاز. (در این رابطه یهودیان صهیونیست، عملیات رخنه و نفوذ را در ارکان تأثیر گذار، مثل کمیته دولتی امور سازمان‌ها و تشکل‌های دینی جمهوری آذربایجان آغاز کرده‌اند.)
۳- پدید آوردن نسل جدید آذری - رژیم صهیونیستی و به تبع آن تربیت و پروراندن گروه نخبگان ترک - یهودی در یک فرآیند میان مدت با هدف در اختیار گیری مدیریت کلان جامعه جمهوری آذربایجان و ارکان قدرت در این کشور
۴- ایجاد یک فرآیند مطالعاتی و پژوهشی در ارتباط با تاریخ موسیقی، صنایع دستی و حتی ورزشی جمهوری آذربایجان در قالب مجمع بین المللی رژیم صهیونیستی - جمهوری آذربایجان (این امر نشانگر وجود اهداف دراز مدت جمعیت شناختی و روان شناختی یهودیان صهیونیست در جمهوری آذربایجان است.)
انتشار بخش‌هایی از کتاب آیات شیطانی در آذربایجان
راهبردهای اسرائیل در جمهوری آذربایجان، مقابله با تقدس گرایی اسلامی است. این میان، انتشار بخش‌هایی از کتاب آیات شیطانی که توسط سلمان رشدی نگاشته شده است، ممنوعیت رعایت حجاب در مدارس و توهین به ساحت مقدس پیامبر اسلام در برخی نشریات مانند: صنعت، یونیکال و آلما، نمونه‌هایی از طرح تخریب اسلام در جمهوری آذربایجان است که با حمایت همه جانبه اسرائیل همراه بوده است. اسرائیل از چنین سیاست‌هایی هدف‌های مهمی را دنبال می‌کند که ایجاد زمینه مساعد برای اجرای سیاست‌های ضد ایرانی مثل؛ مقابله پنهان با فضای ضدصهیونیستی حاکم بر کشورهای اسلامی و جلوگیری از تعمیق آموزه‌های اسلامی در بین مردم جمهوری آذربایجان از مهم‌ترین آنها است.
اشغال آذربایجان یعنی اشغال اسرائیل
رژیم صهیونیستی می‌خواهد با این اقدامات این ایده را رواج دهد که رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان به نوعی هم از نظر فرهنگی و هم از نظر ساختار حکومتی و منطقه‌ای با یکدیگر اشتراکات فراوانی دارند. در این راستا مقامات رژیم صهیونیستی اشغال ۲۰ درصدی خاک جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان را به مانند اشغال سرزمین موعود یهود، توسط اعراب معرفی میکنند و جمهوری اسلامی ایران را عامل ایجاد بحران در جمهوری آذربایجان با حمایت از ارمنستان و در رژیم صهیونیستی با حمایت از گروه‌های جهادی می‌دانند.
بدین ترتیب رژیم صهیونیستی با این اقدام‌ها سعی کرده است در اقشار مختلف این کشور نفوذ کند و در سایه این تلاش‌ها به سایر اهداف خود آسان‌تر دسترسی پیدا کند. عامل ایدئولوژیک نیز نقش مهمی را در روابط اسرائیل و آذربایجان ایفا می‌کند. فروپاشی نظام کمونیستی شوروی و استقلال کشورهای مسلمان در قفقاز و آسیای مرکزی باعث رقابت شدیدی بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی برای ارائه الگوی اسلامی البته هر یک با شیوه خاص خود شد. گسترش بنیاد گرایی اسلامی در این مناطق و یا اتحاد این کشورها با کشورهای رادیکال اسلامی در خاورمیانه می‌توانست تهدیدات جدی را برای اسرائیل و غرب ایجاد کند. غرب با اعلام اینکه بنیاد گرایی اسلامی جایگزین تهدیدات سابق کمونیستی گردیده، در صدد بر آمد تا از طریق کشور اسرائیل به مبارزه با این تهدید شدت بخشد.
موساد عامل جلوگیری از بافت شیعه در آذربایجان / تسلط اسرائیل بر اپراتوری دوم تلفن آذربایجان (باکسل)
آذربایجان با بیش از ۷۰۰ کیلومتر مرز مشترک و همچنین با خصوصیات تاریخی و فرهنگی مشترک با جمهوری اسلامی ایران و دومین کشور بزرگ شیعه در جهان در نظر گرفته می‌شود. دولت نو پای آذربایجان به دلیل وجود اشتراکات فرهنگی، دینی و مذهبی بین دو ملت ایران و آذربایجان احساس خطر کرد. دولتمردان آذربایجان با تجربیات ۷۰ ساله این سرزمین از ایدئولوژی کمونیستی و تبلیغات منفی غرب در مورد بنیادگرایی اسلامی، تحت هیچ شرایطی حاضر به پذیرفتن یک نظام ایدئولوژیکی دیگر نیستند. بدین سبب است که با وجودیکه آذربایجان یک کشور مسلمان شیعه است ولی از یک نظام سکولار پیروی می‌کند. در نظریه اکثر سیاستمداران آذربایجان قرار گرفتن یک نظام حکومتی مبتنی بر ایدئولوژی اسلام شیعه در همسایگی آذربایجان که بیش از ٪۹۰ جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‌دهد، می‌تواند تهدیدات زیادی برای حکومت سکولار آذربایجان به وجود آورد. همکاری بخش امنیتی دولت اسرائیل و آذربایجان تا حدود زیادی توانسته از تهدیدات بنیاد گرایان اسلامی در آذربایجان جلوگیری کنند. چنانچه نتانیاهو در دیدار خود اظهار کرد که همکاری سه کشور اسرائیل، ترکیه و آذربایجان در مبارزه با بنیاد گرایی اسلامی بسیار مهم است. اسرائیل با تسلط داشتن بر اپراتوری دوم تلفن آذربایجان (باکسل) و فعالیت‌های کشاورزی و عمرانی در نزدیکی مرز ایران و آذربایجان و با استفاده از دستگاه‌های شنود توانسته به فعالیت‌های اطلاعاتی بپردازد و تحرکات اسلامی گرایان تندرو را تا حدودی زیر نظر داشته باشد.
اسرائیل با حضور در آذربایجان و کمک به یهودیان مقیم در قفقاز جنوبی توانست تأثیر زیادی در بین یهودیان در منطقه گذارد و آنها را جذب سیاست‌های خود کند. بخشی از یهودیان در جمهوری آذربایجان توانسته‌اند به راحتی به اسرائیل مهاجرت و یا سفر کنند. یهودیان آذربایجان بدلیل منافع زیادی که از حضور اسرائیل در آذربایجان کسب میکنند مانند (مراکز فرهنگی و خیریه و آموزشی یهود که توسط دولت اسرائیل تأسیس شده‌اند) همواره خواهان گسترش فعالیت‌های اقتصادی-سیاسی این کشور در آذربایجان هستند.
اسرائیل در در جمهوری آذربایجان مراکز فرهنگی زیادی دارد که بر روابط دو کشور اثرگذار بوده است که از جمله می‌توان به این مراکز اشاره داشت:
الف: مرکز فرهنگی جامعه یهودیان شعبه آذربایجانی نهاد آمریکا، مرکز فرهنگی جامعه یهودیان (جی. سی. سی) به ریاست «کاتس ویتالی» و «میخایلویچ» در آوریل ۲۰۰۳ در باکو راه اندازی شد. مهم‌ترین هدف این مرکز ایجاد پیوندهای مرکزی میان قوم یهود برای آموزش آداب و رسوم و سنن است. این تشکیلات، مراکزی همچون موسیقی و تئاتر، باشگاه میتپانا، ویدئو کلوپ و باشگاه روشنفکران را تحت پوشش دارد. برای نخستین بار مرکز علمی که ریاست آن را آقارونوف میخائیل یاکوفلویچ برعهده داشت، زیر نظر مرکز فرهنگی جامعه یهودیان قرار گرفت و هدف این مرکز، ایجاد پایگاهی به منظور بررسی تاریخ، فرهنگی و قوم شناسی جوامع یهودی آذربایجان بود.
این مرکز با بررسی کتب مربوط به یهودیان کوهستان در آذربایجان که حدود ۶۰۰ عنوان کتاب در زمینه‌های تاریخ، فرهنگ، زبان و آداب و رسوم است، تحقیقات بسیاری را انجام داد. جمهوری آذربایجان با بهره‌گیری از مشاوره‌های این مرکز، اقدام به تحریف و مصادره شخصیت‌ها و نخبگان منطقه به اسم خود کرده است. هرسال جامعه یهودیان آذربایجان با همکاری سفارت رژیم صهیونیستی در این کشور، جشنواره‌های کتاب در شهرهای باکو، گنجه و سومقائیت برگزار میکنند. شرکت در این جشنواره‌ها برای عموم مردم آذربایجان آزاد است.
تخریب و عدم بازسازی مساجد و افتتاح کنیسه از علاقمندی‌های الهام علی‌اف
بر اساس افشاگری برخی از مطبوعات جمهوری آذربایجان از جمله ینی مساوات، شهرداری باکو در اقدامی پنهانی به ازای هر متر مربع مساحت منازلی که قرار است در شمسی بدل بیگلو تخریب شوند، به یهودیان این منطقه ۴۰۰۰ منات (حدود پنج هزار دلار)، ولی به آذری‌ها حدود یک سوم آن، یعنی فقط ۱۵۰۰ منات غرامت پرداخت خواهد کرد.
روزنامه اکسپرس نیز در جدیدترین شماره خود با اشاره به آغاز احداث کنیسه جدید در باکو نوشت: میزان اعتبار لحاظ شده برای احداث این کنیسه اعلام نشده است، ولی احتمال دارد، برای این منظور چند میلیون منات تخصیص داده شود.
مراسم کلنگ زنی کنیسه جدید یهودیان در شرایطی صورت می‌گیرد که مرکز بزرگ آموزشی، فرهنگی و تاریخی جدید یهودیان در چند ماه گذشته با حضور الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان، پیام ویدئو کنفرانسی رئیس رژیم صهیونیستی و هیأت‌هایی از این رژیم، آمریکا و روسیه در منطقه ختایی باکو افتتاح شد.
اگرچه رسانه‌های جمهوری آذربایجان برای کاهش حساسیت مسلمانان این کشور از این مرکز بزرگ یهودی صرفاً به اسم مدرسه کودکان یهودی «خاباد ارآونر» (KAHBAD OR AVNER) نام می‌برند، اما این مرکز که در مساحت یک و نیم هکتاری احداث شده است، علاوه بر دارا بودن مدرسه شامل بخش‌های مختلفی از جمله کانون آموزش تاریخ و فرهنگ قوم یهود ، سالن تجهیزات ارتباطاتی و رایانه و مجتمع بزرگ ورزشی بود.
در مراسم افتتاح این مرکز یهودی، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان گفت: بنیاد حیدر علی‌اف و بنیاد «ارآونر» در چارچوب طرح تحمل پذیری و تسامح دینی (تولارنس) این مرکز را احداث کردند و احداث آن نماد جدید، تحمل پذیری دینی است.
شیمون پرز: شخصیت الهام علی اف تاریخی است
پیش از مرگ شیمون پرز رئیس رژیم صهیونیستی و از جنایتکاران جنگ غزه، او در اظهاراتی که بعداً منتشر شد، با تشکر از رئیس جمهوری آذربایجان و تاریخی خواندن شخصیت الهام علی اف، افتتاح این مرکز یهودی را حادثه بزرگ خواند. پیش از این برخی از رسانه‌های جمهوری آذربایجان به نقل از «سیمون ایخیل اف» رئیس جمعیت یهودیان کوهستانی جمهوری آذربایجان از تصمیم شرکت ملی نفت جمهوری آذربایجان برای احداث کنیسه ای برای یهودیان کوهستانی در باکو خبر دادند که برغم گذشت حدود دو ماه سوکار این خبر را تکذیب نکرد.
ایخیل اف بدون اشاره به وجود چندین کنیسه در جمهوری آذربایجان و عدم ضرورت تأسیس کنیسه‌های جدید، به در آمدهای نفتی دولت باکو اشاره کرد و افزود ساخت کنیسه وظیفه دولت باکو در راستای توزیع عادلانه درآمدهای نفتی است.
پیش از این نیز در پی آزادی عمل ویژه یهودیان در جمهوری آذربایجان به بهانه سیاست تساهل دینی، رئیس جامعه یهودیان کوهستانی جمهوری آذربایجان در دیدار با «حاجی بالا ابو طالب‌اف» شهردار باکو خواهان واگذاری ساختمان تئاتر ترانه (ماهنی تئاتری) بهبوداف به یهودیان برای تبدیل آن به کنیسه شده بود. مسئولان بنیاد حیدر علی‌اف و بنیاد صهیونیستی «ار آونر» توافقنامه سه سالهای برای آنچه که همکاریهای فرهنگی، بهداشتی، آموزشی و بازسازی اماکن خوانده شد، امضا کردند.
احداث کنیسه‌های جدید و مراکز به اصطلاح آموزشی و فرهنگی برای یهودیان در جمهوری آذربایجان، در شرایطی است که در خوشبینانه ترین آمارها، یهودیان کوهستانی، اشکنازی* و گرجی جمهوری آذربایجان کمتر از بیست هزار نفر هستند.
ده‌ها مرکز صهیونیستی از جمله مرکز فرهنگی یهود، باشگاه جوانان آلف، نمایندگی آژانس سوخنوت، مجمع «جمهوری آذربایجان - اسرائیل»، مدارس یهودیان موسوم به ایشوا، نمایندگی مرکز فرهنگی جامعه یهود موسوم به «جی سی سی»، باشگاه جوانان هیلل، باشگاه میشپاخا، باشگاه ماشاو، نمایندگی سوروس، انجمن زنان یهودی جمهوری آذربایجان و مرکز باصطلاح خیریه هاوا و چندین کنیسه در این کشور فعالیت میکنند.
در این رابطه طی سالهای اخیر دولت آذربایجان غیر از بازسازی مسجد تازه پیر، حتی یک مسجد نیز در باکو احداث نکرده است و حتی مسجد نفت داشلاری واقع در شهرک نفت جمهوری آذربایجان و همچنین مسجد حضرت محمد (ص) تخریب شده‌اند، حال آنکه ۹۸ درصد مردم جمهوری آذربایجان را مسلمانان تشکیل می‌دهند.
مراکز نشر صهیونیستها عامل تنفرپراکنی از اعراب
ناشرانی از رژیم صهیونیستی نیز در آذربایجان فعالیت میکنند و کتاب‌هایی برای کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهند. گاهی نیز کتب به صورت رایگان و به زبان‌های روسی، آذری و انگلیسی در اختیار عموم قرار می‌گیرد. در بررسی محتوای این کتب، مسائلی همچون مظلومیت قوم یهود و جنایات اعراب نسبت به یهودیان گنجانده شده است تا از این طریق بتوانند حس همدردی را میان مردم آذربایجان با مردم رژیم صهیونیستی فراهم کنند و جوانان آذری را از اقدام اعراب متنفر سازند. باشگاه یهودی هیلل در کنار فعالیت‌های متعدد خود ماه نامه برج را منتشر می‌کند که به مسائل و موضوعات مربوط به جامعه یهودیان آذربایجان می‌پردازد.
انجمن امور بشردوستانه زنان یهود در جمهوری آذربایجان
انجمن امور بشردوستانه زنان یهود در جمهوری آذربایجان به ریاست «ریغودل الرسیا افیموونا» در سال ۱۹۹۲ تأسیس شد و هم اکنون عضو کنسرسیوم سازمان زنان آمریکا و کشورهای مشترک المنافع است. بخشی از فعالیت این انجمن در زمینه امور خیریه و حمایت‌های مادی و معنوی از نیازمندان است که توسط کمیته عمومی مشترک یهودیان آمریکا (جونیت) حمایت می‌شود. این انجمن اخیراً شعبه‌ای با عنوان حمایت از زنان ستم دیده آذری در ایران راه اندازی کرده و همایش نقض ۲۰۱۲ پنلی را با موضوع حقوق زنان آذری در ایران ارائه کرد.
مرکز خیریه هاوا
مرکز خیریه هاوا به ریاست «یوسق اوا سولماز» در سال ۱۹۹۶ در باکو و دو شعبه دیگر آن در گنجه و آوغوز تأسیس شد. این مرکز در کنار برنامه‌های پشتیبانی و حمایتی خود و همچنین انجام دادن مشاوره‌های پزشکی فعالیت‌هایی در زمینه مطالعه آداب و رسوم و فرهنگ یهودیان انجام داده است. حمایت‌های مالی از این مرکز توسط رژیم صهیونیستی و کمیته مشترک جامعه یهودیان و نیز برخی افراد به شکل خصوصی انجام می‌گیرد. در کنیسه یهودیان اشکنازی، برنامه توسعه دانشکده یهود به ریاست «زلما نوولیپ گنادی» رئیس جامعه مذهبی یهودیان اشکنازی در باکو به اجرا گذاشته شده است
دولت آذربایجان در راستای حمایت‌های خود از جامعه یهودیان آذربایجان کمک‌های مادی و معنوی بسیاری به جوامع یهودی این کشور کرده است. برای نمونه، به دستور وزیر آموزش جمهوری آذربایجان، زبان عبری در مدارس راهنمایی روستای «قرمرزی قصبه سی» به عنوان زبان خارجی تدریس شد و همچنین در آنجا یک «ایشیوا» وابسته به مرکز تدریس برنامه‌های فرهنگی و آموزشی برای جوانان یهودی احداث شد.
ترویج ایده‌های یهودی سازی در آذربایجان
یکی از اهدافی که به طور جدی در دستور کار رژیم صهیونیستی در ارتباط با جمهوری آذربایجان قرار گرفته، اقدام به «لابی سازی» است. اقداماتی مانند سازماندهی یهودیان داخل جمهوری آذربایجان و ترویج ایده‌های یهود در دستور کار قرار گرفته است. به طور مسلم، ایجاد و فعال سازی چنین تشکیلاتی برای رژیم صهیونیستی اهمیت بسیار بالا و حیاتی دارد. اهدافی که در راستای تأسیس این تشکیلات تعقیب می‌شوند دو دسته‌اند:
۱- اهداف رسمی و آشکار اهداف آشکار این مجمع عبارت اند از: انجام وظایف سفارت آذربایجان در رژیم صهیونیستی تا زمان گشایش رسمی آن، متحد ساختن تمام آذری - یهودی‌های ساکن در رژیم صهیونیستی و ایجاد هماهنگی در فعالیت یهودیان آذربایجانی الاصل مقیم رژیم صهیونیستی، برقراری روابط رسمی با کشورهای اسلامی غیر مخالف با رژیم صهیونیستی، ایجاد قرابت و نزدیکی بیشتر میان آذربایجانی‌ها و یهودیان، حمایت از روند گسترش مناسبات میان آذربایجان و رژیم صهیونیستی، تلاش برای برقراری روابط هرچه بیشتر بین دو طرف در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، تحکیم بیشتر روابط دوستی فرهنگی و کاری و تحکیم مناسبات دوستی و هم پیمانی بین دو کشور، ایفای نقش دیپلماسی مردمی توسط این تشکیلات با هدف رسانیدن حقایق آذربایجان و تمام حوادث آن به جامعه رژیم صهیونیستی، گسترش و توسعه همکاری با سازمانهای یهودی فعال در کشورهای جهان.
۲- اهداف غیر آشکار و اعلام نشده اما اهداف پنهان آن مجمع عبارتند از: تلاش برای جایگزینی ایدئولوژی قومی - ملی آذربایجانی به جای باورهای دینی (شیعی)، ممانعت از روند گسترش حوزه فکری و گستره جمعیتی - شیعی در آذربایجان و منطقه قفقاز، پدید آوردن نسل جدید آذری - رژیم صهیونیستی و به تبع آن تربیت و پروراندن گروه نخبگان ترک - یهودی در یک فرایند میان مدت با هدف در اختیارگیری مدیریت کلان جامعه آذربایجان و ارکان قدرت در این کشور، ایجاد پدیده مطالعاتی و پژوهشی در ارتباط با تاریخ موسیقی، صنایع دستی و حتی ورزشی آذربایجان در قالب مجمع بین المللی رژیم صهیونیستی - آذربایجان در جهت بسط مناسبات فرهنگی، آذربایجان در سال ۲۰۲۰ برای بیش از ۲۰۰۰۰ نفر از یهودیان مأمنی امن بوده است که عمدتاً در باکو و شهر شمالی غوبا ساکن هستند.
همچنین در سال ۲۰۲۰، در جشنواره فیلم و تئاتر که در جمهوری آذربایجان برگزار شد، کارگردانان و بازیگران زیادی از اسرائیل حضور داشتند. از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ از نظر فرهنگی، رژیم اسرائیل علاوه بر جذب نخبگان قزاقستانی در رشته‌های مختلف برای حضور در مراکز آموزشی این رژیم، در زمینه مذهبی و تبلیغ مذهب یهود از نوع صهیونیستی آن در قزاقستان فعال بوده است. خاخام‌های یهودی به بهانه مراسم مختلف به قزاقستان سفر و زمینه‌های نفوذ فرهنگی خود را فراهم میکنند.
به هر حال، اسرائیلی‌ها در حوزه علمی - فرهنگی، از جمله فیلم، کتاب، دانشگاه و تبادل استاد و دانشجو با قزاق‌ها پروژه‌های وسیعی را دارند. اسرائیل، با معرفی خود به عنوان میهن یهودیان جهان تلاش‌های بسیاری را در زمینه ترغیب یهودیان جهان برای مهاجرت به رژیم صهیونیستی انجام داده است. در رویکرد رژیم صهیونیستی به آسیای مرکزی و همچنین توسعه روابط با این کشورها، مسئله آینده سیاسی یهودیان منطقه و تلاش در جهت ترغیب آنها برای حمایت از سیاست‌های اتخاذشده از سوی رژیم صهیونیستی در منطقه سهم به سزایی دارد. علاوه بر جمعیت‌های باستانی یهودی همچون یهودیان بخارایی در منطقه آسیای مرکزی، یهودیان دیگری در این منطقه ساکن هستند که در اثنای جنگ جهانی دوم از لهستان و کشورهای بالتیک مهاجرت داده شده‌اند.
با وخیم‌تر شدن اوضاع سیاسی- اقتصادی منطقه در دوره بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یهودیان منطقه به سایر نقاط جهان از جمله آمریکا، کانادا و رژیم صهیونیستی مهاجرت کردند و پس از سال ۱۹۹۰ نیز فدراسیون روسیه و دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی با مهاجرت‌های دسته جمعی یهودیان به رژیم صهیونیستی مواجه شدند؛ این مهاجرت‌ها نقش به سزایی در ورود رژیم صهیونیستی به آسیای مرکزی و کسب نفوذ در منطقه ایفا کرده است.
جمعیت یهودی آسیای مرکزی به دو گروه عمده تقسیم می‌شود، یهودیان آسیای مرکزی که اغلب تحت عنوان یهودیان بخارایی شناخته می‌شوند و یهودیان اشکنازی یا یهودیان روسی. سابقه سکونت یهودیان بخارا در آسیای مرکزی به قرن ۵ میلادی باز می‌گردد. یهودیان بخارایی به طور عمده در مرزهای ازبکستان امروزی ساکن هستند و شهرهایی نظیر سمرقند و بخارا محل سکونت این دسته از یهودیان است. با این وجود در مناطقی مانند دره فرغانه و در شهرهای تاجیکستان نیز یهودیان بخارایی زندگی میکنند.
یهودیان اشکنازی نیز به طور عمده در تاشکند و همچنین در بسیاری از پایتخت‌ها و مراکز صنعتی جمهوری‌های آسیای مرکزی سکونت دارند. در مقایسه با یهودیان اشکنازی، یهودیان بخارایی به خوبی در آداب، سنت‌ها و همچنین محیط زندگی کشورهای آسیای مرکزی ادغام شده‌اند. ارتباط با یهودیان آسیای مرکزی و به ویژه استفاده از ظرفیت‌های جغرافیایی بخارا در زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهایی نظیر چین و اروپا سهم به سزایی در نگرش رژیم صهیونیستی به یهودیان آسیای مرکزی دارد. بخارا از جمله مهم‌ترین شهرهای حوزه جاده ابریشم بوده و نقش به سزایی در گسترش و رونق این مسیر تجاری داشته است. بخارا بیش از ۲۵۰۰ سال عمر دارد و در دوران اوج مسیر جاده ابریشم کاروان‌های بسیار بزرگی از سراسر جهان در این شهر اتراق می‌کردند.
افسانه‌های مربوط به آبادی‌های جادویی مربوط به این منطقه است. در دوران کنونی نیز بخارا به عنوان قلب بسیاری از مسافرت‌های فصلی در نظر گرفته می‌شود. به دلیل جایگاه جغرافیایی مناسب، یعنی قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم و وجود بازارهای فراوان در آن و به دلیل رونق اقتصادی و تجاری از سوی مسلمانان مدینه التجار نامیده می‌شد. بخارا در همه (دوره‌های تاریخی شهر مهمی برای عرضه کالاهای چین و آسیای غربی بوده است.)
به طور کلی، رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند تا از پناهندگان یهودی به عنوان عاملی برای نفوذ در افکار عمومی و دولت داخلی در جهت حمایت از اهداف خارجی خود استفاده کند. وجود پناهندگان یهودی در هر کشوری فعالیت دولت رژیم صهیونیستی در آن کشور را تسهیل می‌کند. این ارتباط با یهودیان در سیاست خارجی رژیم صهیونیستی به دلایل کامل روشن مستند نشده است. یک نگاه سطحی در ابتدا شاید چنین تصوری را به وجود آورد که روابط خارجی رژیم صهیونیستی از آن گریزان است، اما باید این موضوع را مدنظر قرار داد که این رژیم صهیونیستی است که در مورد موضوعات تصمیم می‌گیرد و در بسیاری از موارد این یک نوع استراتژی است که رژیم صهیونیستی چگونه از اقلیت‌ها و یهودیان محلی در جهت منافع خود استفاده کند.
یتزهاک معلم نیز عقیده دارد که دولت رژیم صهیونیستی در دو سطح عمل می‌کند، سطح کلی یهودیت و سطح وجودی دولت در سطح کلی یهودیت، رژیم صهیونیستی به عنوان دولت صهیونیستی- یهودی اقدام‌های ویژه‌ای را برای حفظ ملیت قومی یهودیان خارج از کشور انجام می‌دهد. دولت با جمعیت‌های یهودی خارج از کشور در جهت رفاه، گسترش آموزش‌های یهودی در میان آنها و نیز افزایش هویت یهودی آنها همکاری می‌کند. اما در همان زمان مهم‌ترین تلاش دولت رژیم صهیونیستی مربوط به سطح وجودی است که دولت رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند تا یهودیان خارج از کشور را بسیج کند.
رژیم صهیونیستی از همه یهودیان، شهروندان و غیر شهروندان دعوت می‌کند که در طرح صهیونیست مشارکت کنند. هدف مشترک جمعیت یهود به طور کلی ساختن ملت، دولت- ملت است. در کنار کشورهایی مانند ترکمنستان و آذربایجان از جمله کشورهایی هستند که رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند از طریق توسعه روابط سیاسی - اقتصادی با آنها اهداف خود چه در زمینه بهبود وضعیت سیاسی پناهندگان یهودی در کشورهای مذکور و چه در زمینه تقویت سازی یهودیان را به سرانجام رساند. تعداد جمعیت یهودی قزاقستان در حال حاضر ۳۳۰۰ نفر است. در حالی که این بیشتر از جمعیت یهودی تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان است، کمتر از جمعیت یهودی ازبکستان ۴۲۰۰ و جمعیت یهودی جمهوری آذربایجان ۸۸۰۰ نفر است. همچنین بر اساس آمار سفیر سابق رژیم صهیونیستی در قزاقستان، می-امی که خود نیز متولد قزاقستان است، حدود ۱۰ هزار نفر در حال حاضر در قزاقستان سکونت دارند. بیشتر جمعیت یهودی در مرکز قزاقستان، آلماتی قرار دارند.
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که یکی از جنبه‌های پنهان روابط رژیم صهیونیستی با آسیای مرکزی به واسطه نقش بسیار مهم یهودیان آسیای مرکزی چه در داخل منطقه آسیای مرکزی و چه در خارج آن است. استناد این کارشناسان به اظهارات مقامات سیاسی کشورهای آسیای مرکزی است که نگرش مثبتی را به روابط با رژیم صهیونیستی نشان داده‌اند. قزاقستان از جمله کشورهای آسیای مرکزی است که جمعیت‌های یهودی توانسته‌اند از طریق جلب حمایت دولت به فعالیت‌های سیاسی- فرهنگی و اقتصادی بپردازند. جمعیت یهودی قزاقستان باثبات و سازماندهی شده است. در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ سازمان یهودی، هم سکولار و هم مذهبی برای بهبود زندگی فر هنگی و مذهبی یهودیان در قزاقستان فعالیت میکنند.
انجمن میتز واح، مرکز خبد لوباویتچ، کمیته توزیع مشترک و آژانس یهودی برای رژیم صهیونیستی از مهم‌ترین این سازمان‌ها هستند. همچنین تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵۰۰ نفر از متخصصین قزاقستان، تحت آموزش مؤسسات علمی و آکادمیک اسرائیل قرار گرفته‌اند. مؤسسه وایزمن که یک مرکز علمی، پژوهشی و آموزشی است عمدتاً تربیت و آموزش این متخصصین را عهده دار بوده است.
حضور یهودیان در قزاقستان تأثیر قابل توجهی بر تقویت مناسبات اسرائیلی قزاق داشته و بر این اساس، قزاقستان مبادرت به برگزاری پاره‌ای از کنفرانس‌های علمی بین المللی کرده است. از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲) از نظر فرهنگی هم رژیم اسرائیل برنامه‌های متنوعی برای نفوذ به جامعه ترکمنستان در دست اجرا دارد. جذب دانشجو، همکاری در حوزه انتقال علوم پزشکی، فنی، چاپ و کتاب و هم چنین تقویت اقلیت یهودی این کشور و حتی ایجاد بستر برای کوچ آنها به سرزمین‌های اشغالی، بخشی از اقدامات فرهنگی این رژیم محسوب می‌شود.) همچنین باید اشاره داشت که در طول تاریخ تشکیل اسرائیل، این کشور ارتباط پایدار و سازمانی منحصر به فردی را با تشکیلات بهائیت داشته است. همچنین بزرگترین تشکیلات بهائیان و مکان‌های مذهبی مهم آنان در شهرهای عکا و اورشلیم سرزمین‌های اشغالی قرار گرفته است.
از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، اهداف و منافع مشترک در عرصه سیاسی و مذهبی و زمینه‌های شکل گیری نزدیک این دو جریان (صهیونیسم – بهائیت) سبب شده است که بسیار از اقدامات جاسوسی در کشورهای اسلامی از جانب اسرائیل برعهده بهایی‌ها این کشورها قرار داده شود. ترکمنستان بهترین گزینه برای اقدامات بهائیان است؛ و این کشور برای بهائیت حس نوستالژیک فعالیت‌های تبلیغاتی دارد.
اوّلین مشرق الاذکار بهائیان در سال ۱۹۰۸ در عشق آباد ترکمنستان تأسیس شد و با توجه به قدمت فعالیت این فرقه در آن گستره جغرافیایی، جامعه بهائیان عشق آباد با وجود جمعیت کم از ساختار تشکیلاتی قدرتمندی نسبت به مناطق دیگر آسیای مرکزی و خاورمیانه برخوردار است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار از پیروان بهائیت در خراسان به عشق آباد فرار کردند و همچنین در چند سال اخیر بهائیان فعالیت‌ها خود را افزایش داده‌اند و به دنبال یارگیری از ترکمن‌ها و شیعیان آذری مقیم ترکمنستان هستند و مسلماً با افتتاح سفارت اسرائیل فعالیت این فرقه از فاز تبلیغاتی به فاز اصلی خود یعنی جاسوسی در مناطق آسیای مرکزی و شمال شرقی ایران منتقل می‌شود
تأثیر روابط فرهنگی – اجتماعی اسرائیل و آذربایجان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
بخش بزرگی از کشورهای همسایه ایران در حیطه تمدنی اسلامی و بخش‌های دیگری از آن در حیطه تمدنی ایرانی قرار گرفته است. اوضاع فرهنگی - اجتماعی در جمهوری آذربایجان و تشابهات آن به ایران در زمینه مسائلی از قبیل عید نوروز، وجود مراسم‌های عزاداری، موسیقی، سنت‌های باستانی و… علاقه اجتماعی کشوری مانند ایران را در آذربایجان ترغیب می‌سازد. قرابت‌های دینی و ایدئولوژیک ایران به خصوص با ملت جمهوری آذربایجان امکان تأثیر پذیری مردم در کشوری مانند جمهوری آذربایجان را فراهم کرده است. با توجه به این امر، پیامدهای نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان از منظر اجتماعی و فرهنگی دارای اهمیت بسیاری است. از طرف دیگر، این تأثیرات بیش از هر مسأله‌ای متوجه کنترل اسلام گرایی مورد نظر جمهوری اسلامی ایران است. با فروپاشی شوروی و مرتفع شدن تهدیداتی که از جانب آن برای غرب شکل گرفت، جایگاه کشورهایی مانند اسرائیل و ترکیه در همگرایی با ایالات متحده آمریکا رو به افول نهاد. در این راستا، آنها در راهبردهای سیاست خارجی خود تلاش بسیاری به کار بستند تا بتوانند اهمیت راهبردی خود را بازیابی کنند. در این بین، به طور ویژه در جمهوری آذربایجان نسبت به بزرگنمایی تهدیدات اسلام گرایانه هشدار دادند تا بتوانند از این طرق، از یک سو حمایت غرب را کسب کنند و از سوی دیگر این کشور را دچار هراس کنند تا بتوانند نفوذ روزافزون جمهوری اسلامی ایران را کنترل کنند.
اسرائیل در جهت مقابله با اسلام گرایی مورد نظر ایران، مبادرت به اقداماتی از قبیل راه اندازی مراکز فرهنگی و اجتماعی در جمهوری آذربایجان برای یهودیان مقیم این کشور و توسعه تعاملات فرهنگی و اجتماعی و شرکای ائتلافی‌اش در این کشور بوده است. این مهم با توجه به تأکید بر حمایت از اهداف اسلامی بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در واقع به منزله تقابل با اهداف و اصول ایران و تلاش در ایجاد محدودیت‌هایی بر آن بوده است که می‌تواند امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با تهدید اساسی مواجه سازد.
باید اشاره داشت که هویت جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف آن فرصت مناسبی فراهم آورده است تا از طریق آن بتواند دامنه ارتباطات و نفوذ خود را گسترش دهد اما این فرصت با توجه به اقدامات اسرائیل و راهبردهای این کشور در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی کمرنگ شده است. از سوی دیگر، حرکت‌های مبتنی بر قوم گرایی، برداشت‌های مختلف از دین و حکومت، تبدیل شدن ارتباطات تاریخی به دشمنی‌های تاریخی، تهدیدهای مهمی هستند که با توجه به مدل تعامل ایران و اسرائیل می‌تواند زمینه ساز تبدیل به بحران در مناسبات ملت‌ها و دولت‌های منطقه شود.
یکی دیگر از مولفه‌هایی که زمینه ساز تهدید برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است، مهار اسلام گرایی است. باید اشاره داشت که نفوذ و قدرت‌یابی اسرائیل در جمهوری آذربایجان از منظر فرهنگی و اجتماعی دارای اهمیت است. این نفوذ و قدرت‌یابی بیش از هر چیز متوجه مهار اسلام گرایی است که از جانب جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌شود. اسرائیل با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد از جمله راه اندازی مراکز فرهنگی، تأسیس انجمن‌های دوستی، راه اندازی باشگاه یهودی هیل، برگزاری انجمن‌های امور بشر دوستانه زنان یهودی، تأسیس باشگاه سلام شالوم و بنیاد صهیونیستی - آمریکایی سوروس درصدد مقابله با نفوذ ایران در آذربایجان و همچنین مهار اسلامی گرایی مطلوب این کشور است.
تقویت نفوذ یهودیان در آذربایجان یکی دیگر از اهداف اسرائیل است که زمینه ساز شکل گیری تهدید برای ایران است. کشور آذربایجان به دلایل متعددی می‌تواند در راستای دکترین بن گورین مورد توجه اسرائیل قرار بگیرد. نخست اینکه بر طبق آمار سال ۲۰۱۹، آذربایجان دارای حدود ۱۱ هزار یهودی است که از ساکنین اولیه شهرهای آذربایجان هستند. علاوه بر آن پنج کنیسه در جمهوری آذربایجان وجود دارد و با توجه به اینکه اسرائیل نسبت به سرنوشت یهودیان در سراسر دنیا حساس است چنین پیش زمینهای سبب تمایل هرچه بیشتر اسرائیل برای همکاری با جمهوری آذربایجان شده است. جمهوری آذربایجان دومین کشور مسلمانی است که بعد از مصر و ترکیه با اسرائیل رابطه راهبردی برقرار کرده است. از سوی دیگر باید اهمیت همکاری نظامی اسرائیل و آذربایجان را به خاطر وجود یهودیان این کشور و حمایت از آنها برای تأمین امنیت یهودیان آذربایجان دانست.
طبق گزارش اتحادیه ضد افترا (۲۰۱۴) که اصلی‌ترین وظیفه خود را مقابله با یهودستیزی و حمایت از حقوق مدنی شهروندان و هر نوع نژادپرستی و مقابله با هر نوع نفرت پراکنی معرفی می‌کند، ارمنستان را در میان تمام جمهوری‌های شوروی سابق و کشورهای اروپای شرقی در صدر بالاترین نگرش ضد یهودی، در حدود ۵۸ درصد جمعیت بالغ این کشور، قرار می‌دهد. این در حالی است که از نگاه اسرائیل از قرن پنجم تا امروز یهودیان آذربایجان در صلح و رفاه زندگی کرده‌اند و در زمان هولوکاست، آذربایجان به عنوان یک پناهگاه برای یهودیان اروپایی بوده است.
بدین ترتیب علت نزدیکی بیش از اندازه اسرائیل به آذربایجان نسبت به ارمنستان نیز به سبب یهودیان ساکن در آذربایجان و حفاظت از آنها نیز است. در سال ۲۰۱۶ گزارش شده است که آذربایجان ۵ میلیارد دلار برای تجهیزات دفاع از اسرائیل از جمله سیستم موشکی گنبد آهنین را که برای دفاع از شهروندان اسرائیلی استفاده شده بود، برای محافظت از شهرهای مدرن آذربایجان و مردمشان در مقابل موشک‌های ارمنی خریداری کرده است. بدون شک فروش این سیستم بدون صلاح دیدهای امنیتی برای شهروندان یهودی نیست. علاوه بر آن روابط رو به گسترش آذربایجان و اسرائیل را باید به عنوان مسئله مهم در روابط آن دو دانست.
دان ایس سفیر اسرائیل در آذربایجان در خصوص اهمیت این موضوع می‌گوید که پس از اعلام استقلال آذربایجان، اسرائیل چهارمین کشوری است که استقلال آن را به رسمیت شناخت. وجود جامعه یهودی در آذربایجان از زمان‌های قدیم بخش ویژه‌ای از روابط دوجانبه محسوب می‌شود و تعداد گردشگران اسرائیلی که در سال جاری به آذربایجان سفر میکنند، سه برابر و بیش از ۵۰ هزار نفر است. از این رو، حضور یهودیان در آذربایجان و همچنین افزایش سفرهای یهودیان به آذربایجان باعث می‌گردد که این کشور نسبت به دیگر کشورهای منطقه قفقاز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شود.
تأسیس وزارت آذربایجان جنوبی در باکو
ایجاد بحران‌های قومی نیز از دیگر متغیرهای تأثیرگذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. پس از اضمحلال اتحاد شوروی و شکل گیری استقلال در جمهوری‌های ترک زبان، راهبردهای مبتنی بر قوم گرایی تقویت شده، در نتیجه به جریانی تهدید کننده در کشورهایی مبدل شد که دارای هویت‌های قومی هستند. گرایش‌های پان آذریسم در کشوری مانند جمهوری آذربایجان، مناسبات ایران و این کشور با آن سابقه مشترک تاریخی را متأثر ساخته است. در نقشه‌هایی که از سوی دولت آذربایجان و برخی نهادهای دولتی وابسته به آن منتشر شده است، آذربایجان ایران هم جزئی از قلمرو آذربایجان بزرگ تلقی می‌شود. در نتیجه این امر، رشد گرایش‌های هویتی و قومی و استفاده از ادبیات آذربایجانی از جمله مولفه‌هایی هستند که آسیب پذیری ایران را به شدت افزایش می‌دهند.
راهبردهای حمایتی اسرائیل از فعالیت گروه‌های تجزیه طلب در آذربایجان و همچنین افزایش تعاملات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی با این کشور باعث فعال شدن گروه‌های خواهان جدایی در ایران گردیده است. راهبردهای حمایتی اسرائیل از فعالیت گروه‌های تجزیه طلب در آذربایجان سبب فعالیت بیشتر گروه‌های جدایی طلب در ایران گردیده و توطئه جدایی را در منطقه دامن خواهد زد. از سوی دیگر، پیشنهاد تأسیس وزارت آذربایجان جنوبی در باکو که همواره و در مقاطع مختلف زمانی مورد اعتراض وزارت خارجه ایران قرار گرفته است، از جمله این اقدامات است.
اظهارات سفیر اسرائیل در آذربایجان مبنی بر اینکه همسایگان خطرناک، تل آویو و باکو را به عنوان متحدین راهبردی تبدیل کرده است موید این مهم است که همگرایی آذربایجان و اسرائیل در راستای سیاست‌های ضد ایرانی قرار دارد که می‌توان حمایت‌های دولتی آذربایجان و تلاش‌های تل آویو را در حمایت از حرکت‌های تجزیه طلبانه پیدا کرد.
تأثیر روابط فرهنگی – اجتماعی اسرائیل و قزاقستان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
بر اساس این نگرش تهدیدهای اسرائیل بر ضد امنیت ملی ایران به دلیل وجود مؤلفه‌های ایدئولوژیکی و عقیدتی است که این تقابل دائمی است و تنها شکل تهدید است که احتمال دارد با توجه به شرایط مختلف منطقه‌ای و بین المللی دگرگون شود. و بسته به تحول شرایط سیاسی، اقتصادی بین المللی، منطقه‌ای و داخلی در هر یک از دو کشور، تهدیدها ممکن است وجوه مختلفی پیدا کند. بر اساس این نگرش جنگ بین ایران و اسرائیل، جنگ دو آرمان گرایی تاریخی متعارض است و جنگی است بر سر بودن و نبودن یکی از طرفین و آمال و گرایش‌های بنیادین هر دو سوی تعارض بیشتر اسرائیل، تاکنون به خوبی شناسانده شده است. بر اساس این دیدگاه اسرائیل وجود خود را با عدم جمهوری اسلامی ایران تعریف می‌کند و ایران نیز موجودیت خود را با عدم اسرائیل، بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که اسرائیل اصلی‌ترین دشمن انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی است. این دیدگاه نزاع دو کشور را نزاعی ماسوی و ایدئولوژیک قلمداد می‌کند.
بر این اساس دشمنی اسرائیل به تمامیت نظام جمهوری اسلامی و ماهیت داعیه‌های آن باز می‌گردد. این دیدگاه تا حد زیادی بر نگرش‌های ایدئولوژیک راست افراطی در محافل صهیونیستی متکی است. برخی گروه‌های راست افراطی به رهبری برخی از خاخام‌های نژادپرست یهودی و با اتکا بر سنت فکری صهیونیسم، همواره تحقق سرزمین موعود یهود را در سر می‌پرورانند. راستگرایان افراطی هرگونه مانع سیاسی و عقیدتی برای شکل‌گیری این هدف را به دلیل دشمنی اسرائیل قلمداد میکنند و به همین دلیل هم بر غیرممکن بودن صلح با اعراب و دیگر کشورهای اسلامی تأکید می‌دارند. از نظر راست افراطی امنیت اسرائیل با صلح به خطر می‌افتد. و در بلندمدت به نفع اعراب و فلسطینیان تمام می‌شود. به هر حال بر اساس نگرش ایدئولوژیک، تهدیدهای اسرائیل بر ضد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، از نزاع دو آرمانگرایی متعارض نشأت می‌گیرد. که اگر گمان کنیم که پدید آوردن نسل‌ها و تسلسل تحولات، فلسفه آغازین تحولی را که ماندگار و نهادینه شده است، به زوال خواهد برد، اشتباه کرده‌ایم؛ برعکس اسرائیل در پی نابودی محتوای درونی انقلاب اسلامی و دوام تاریخی آن است این بزرگترین هدفی است که صهیونیسم از دشمنی با ایران تعقیب میکنند.
در این راستا، اسرائیل، تقویت روابط فرهنگی میان ایران و قزاقستان را به عنوان تهدیدی اساسی برای خود تلقی می‌کند در نتیجه، در تلاش است تا با استفاده از عوامل مختلف روند همگرایی میان دو کشور را کمرنگ سازد که این امر تهدیدی اساسی برای جمهوری اسلامی ایران است. رژیم صهیونیستی سعی دارد با استفاده از مؤلفه فرهنگی - اجتماعی در برابر تشیع، نفوذ جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان را محدود سازد. علاوه بر همکاری دولت‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف، شهرداری‌های پایتخت‌های دو کشور هم با هم همکاری و رابطه بسیار نزدیکی دارند.
موافقتنامه همکاری بین شهرداری تل آویو و آلماتی در دسامبر ۱۹۹۹ به دست شهرداران دو پایتخت در سرزمین‌های اشغالی به امضا رسید. همچنینی در سالهای ۲۰۱۵ ،۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ دو کشور اسرائیل و قزاقستان تفاهم نامه تبادل استاد و دانشجو را به امضا رساندند تا بدنی ترتیب بر روابط فرهنگی ایران و قزاقستان اثر گذاشته باشند. این سطح روابط، از نفوذ همه جانبه رژیم صهیونیستی در قزاقستان حکایت دارد که هدف اصلی و اساسی آن مقابله با نفوذ فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران است. تأثیر روابط فرهنگی – اجتماعی اسرائیل و ترکمنستان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران اسرائیل در جهت مقابله با نفوذ فرهنگی و اجتماعی ایران در ترکمنستان در اسلامی برای تقویت نفوذ بهائیان بوده است که این امر زمینه ساز تهدیدات فراوانی برای امنیت ملی ایران می‌شود. در طول تاریخ تشکیل اسرائیل، این کشور ارتباط پایدار و سازمانی منحصر به فردی را با تشکیلات فرقه بهائیت داشته است همچنین بزرگترین تشکیلات بهائیان و مکان‌های مذهبی مهم آنان در شهرهای عکا و اورشلیم سرزمین‌های اشغالی قرار گرفته است، اهداف و منافع مشترک در عرصه سیاسی و مذهبی و زمینه‌های شکل گیری نزدیک این دو جریان صهیونیسم – بهائیت سبب شده است که بسیار از اقدامات جاسوسی در کشورهای اسلامی از جانب اسرائیل برعهده بهایی‌ها این کشورها قرار داده شود.
همکاری نظامی گسترده رژیم صهیونیستی و باکو
حساسیت مسئله همکاریهای نظامی بین رژیم صهیونیستی و باکو به دلیل عدم انعقاد صلح میان ارمنستان و آذربایجان و احتمال افشای همکاریهای نظامی دولت آذربایجان می‌تواند به روابط این رژیم با کشورهای اروپایی به خصوص فرانسه لطمه وارد کند.
در سال ۲۰۰۸ رژیم صهیونیستی قرارداد سلاح با جمهوری آذربایجان را به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار امضا کرد. این در حالی است که رژیم صهیونیستی در طول چندین سال اخیر به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار اسلحه به آذربایجان فروخته است. حجم وسیعی از قراردادهای فروش سلاح به این کشور شامل خرید هولپیماهای بدون سرنشین و آموزش آن، تجهیزات شرکت صهیونیستی «سولتام» نظیر بی سیم، رادار و سلاح‌ها و وسایل ارتباطی است. کشور آذربایجان علاقه بیشتری به خرید هواپیماهای بدون سرنشین «هرون» ساخت رژیم صهیونیستی دارد. تا طی سالهای آینده ارتش را به این نوع سلاح‌ها مجهز کند.گروه‌هایی از افسران جمهوری آذربایجان چند ماه گذشته یعنی پیش از حمله آذربایجان به ارمنستان از رژیم صهیونیستی بازدید کردند. و با هواپیماهای نظامی و سیستم پدافند هوایی تولید رژیم صهیونیستی آشنا شدند. این گروه همچنین در بازدید نظامی از شرکت‌های تولید کننده سلاح رژیم صهیونیستی با مشخصات فنی و چگونگی استفاده از این نوع سلاح‌ها (هواپیماهای بدون سرنشین «هرون») آشنا و آموزش داده شدند.
جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۴ با شرکت «سیلور آروو» رژیم صهیونیستی درباره خرید هواپیماهای بدون خلبان مذاکراتی داشته و این مذاکرات در آوریل سال جاری به پایان رسیده است. روزنامه ینس مساوات با استناد به سایت روسی زبان ایزوروس که مرکز آن در اسرائیل است این طور نوشته است که هیئتی از مقامات عالی رتبه جمهوری آذربایجان سفری پنهانی به رژیم صهیونیستی داشتند. آنها در چارچوب این سفر از پایگاه‌های صنایع نظامی رژیم صهیونیستی بازدید و با مقامات نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی مذاکرات مفصل و طولانی داشتند.
با توجه به اینکه این گونه مذاکرات نظامی و خرید تجهیزات نظامی سنگین و نیمه سنگین به صورت پنهانی صورت می‌گیرد تا حدودی از چشم رسانه‌ها به دور است. این همکاریهای نظامی در آینده بسیار نزدیک به صورت پیچیده‌تر و گسترده‌تر نیز عملیاتی خواهد شد. روابط ایران با جمهوری آذربایجان بر اساس آنچه گفته شد، کلاً زیر سایه روابط امنیتی است و رژیم صهیونیستی نقش کلیدی در سردی روابط دو کشور دارد. با توجه به مسائل قومی و ژئوپلتیکی ایران با جمهوری آذربایجان، رژیم صهیونیستی با شگردهای خاصی و با استفاده از نشانگاه‌های امنیتی خود در جمهوری آذربایجان اقدام به فعالیت‌های جاسوسی و امنیتی و اطلاعاتی در مرزهای جمهوری اسلامی ایران کرده است. استقرار ایستگاه‌های شنود رادیویی در مناطق مرزی جمهوری آذربایجان با پوشش طرح اپراتور تلفن همراه موسوم به باکسول، ایجاد دکل‌های اطلاعاتی با پوشش طرح سیستم راداری – مرزس آذربایجان، حضور در مناطق مرزی و گشت هوایی با استفاده از هواپیماهای بدون خلبان به بهانه اقدامات آفت زدایی یا سم پاشی زمینهای کشاورزی مسائلی نیستند که بتوان از کنار آنها به راحتی گذشت.
نتیجه گیری
ابعاد مختلف همکاریهای فرهنگی و اجتماعی اسرائیل با آذربایجان را می‌توان در مواردی از قبیل ارسال کمک‌های پزشکی به مجروحان جنگی جمهوری آذربایجان در جنگ با ارمنستان، ارسال اقلام کمک رسانی به آوارگان قره باغ در جنگ اخیر این کشور در سال ۲۰۲۰ و ساخت مراکز فرهنگی اشاره کرد. همچنین برگزاری همایش‌ها و جشنواره با حضور مقامات فرهنگی دو کشور از جمله دیگر همکاریهای فرهنگی و اجتماعی دو کشور است. در روابط فرهنگی و اجتماعی اسرائیل و قزاقستان آنچه نمود عینی دارد، تلاش‌های فراوان مقامات اسرائیل در راستای جذب نخبگان این کشور، تبلیغ مذهب یهود با استفاده از خاخام‌های یهود، برگزاری جشنواره‌های مختلف کتاب و سینما و تلاش برای تبادل استاد و دانشجو است.
اسرائیل برای همکاریهای فرهنگی و اجتماعی با ترکمنستان نیز اهمیت زیادی قائل است. از نظر فرهنگی. جذب دانشجو و استاد، همکاری در حوزه انتقال علوم پزشکی، فنی، چاپ و کتاب از اهمیت زیادی در مناسبات فرهنگی دو کشور برخوردار است. همچنین مناسبات مذهبی و تقویت اقلیت یهود نیز بر اهمیت روابط فرهنگی و اجتماعی دو کشور افزوده است. باید اشاره داشت که روابط فرهنگی و اجتماعی میان اسرائیل با آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در راستای جدایی هنجاری – فرهنگی آنها از ایران صورت می‌گیرد. اسرائیل در بعد فرهنگی و اجتماعی، تلاش گسترده‌ای برای نفوذ در سه کشور مذکور به کار بسته است. هدف اصلی این تلاش‌ها از دید اسرائیل پیشگیری از نفوذ فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران و مانع تراشی در برابر آن است. در این راستا، در همکاریهای فرهنگی و اجتماعی اسرائیل با سه کشور مذکور، تاکید فراوانی بر قدرت یابی یهودیان شده است. روابط بین آذربایجان و اسرائیل: مشارکتی غیر دیپلماتیک اما راهبردی است.
در واقع با حضور بیشتر اسرائیل در جمهوری آذربایجان، می‌توان انتظار داشت که تعداد کارشناسان اقتصادی– امنیتی اسرائیل در این کشور افزایش یابد، نخبگان سیاسی– امنیتی واگرا با سیاست گذاری‌های جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان تقویت گردند، میزان مبادلات تجاری و مالی جمهوری اسلامی ایران با کشور آذربایجان در مقابل سرمایه گذاری‌های اقتصادی اسرائیل کاهش یابد، ارزش‌های سکولاریستی مطلوب اسرائیل و ائتلاف غرب در منطقه به زیان اسلام گرایی مطلوب جمهوری اسلامی ایران ارتقا یابد و با توجه به تحدید نفوذ سیاسی– امنیتی جمهوری اسلامی ایران در کشور آذربایجان بر اثر حضور اسرائیل، منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بر اثر تهدیدات فزاینده، به چالش کشیده شود.
پی‌نوشت
*اشکنازی: اصطلاح اشکنازی (به معنای آلمانی) به گروهی از یهودیان گفته می‌شود که قبل از مهاجرت به شرق اروپا یعنی به سرزمین‌های اسلاو (مانند لهستان و بلاروس و اوکراین و روسیه) و قبل از جنگ‌های صلیبی (قرن یازدهم تا سیزدهم) خود و فرزندانشان در دره راینلند و در ایتالیا و فرانسه و آلمان زندگی می‌کردند. امّا برخی از پژوهشگران مانند آرتور کستلر اعتقاد دارند که اشکنازیان نوادگان یهودی‌های خزر هستند که پس از سقوط امپراتوری خزر در قرن سیزدهم میلادی، به اروپا نقل مکان کردند. بر این اساس آنها معتقدند که اشکنازی‌ها با بنی‌اسرائیل رابطه‌ای ندارند. در این زمینه برنارد لوئیس می‌گوید: چون در سده‌های آغازین اسلام، مسلمانان باور داشتند که «یاجوج و ماجوج»، نیاکانِ خزرها هستند، امروزه گروهی اشکنازی‌ها را نوادگان «یاجوج و ماجوج» می‌نامند که ذوالقرنین آنها را در پشت کوه‌های قفقاز محصور کرد. آنها مهاجرت گسترده اشکنازی‌ها از اروپا را برآورده‌شدنِ ابلاغِ حزقیال در تصرفِ اسرائیل توسط «یاجوج و ماجوج»، و همچنین انجام آیات ۹۶ و ۹۷ سوره انبیا قرآن می‌دانند.
منابع
- یهودیان بخارایی و سیاست اسرائیل در قبال آسیای مرکزی
- جمعیت شناسی انسانی یهودیان در آسیای مرکزی / فصلنامه ایراس سال پنجم
- جغرافیای تاریخی سمرقند و بخارا
- روابط استراتژیک رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان. فصلنامه ایراس. سال ششم، شماره ۷.
- روابط استراتژیک رژیم صهیونیستی و جمهوری آذربایجان. فصلنامه ایراس. سال ششم، شماره ۸.
- نظریه سازنده انگاری در روابط بین الملل، رحمت الله فلاح، تهران؛ نشر نو. ۱۳۸۹
- راهبردهای رژیم صهیونیستی در اوراسیا با تاکید بر آسیای مرکزی و قفقاز. تهران: اندیشه سازان نور. کولایی، الهه و حبیب رضازاده .۱۳۹۲
- نقش ایران در گسترش روابط جمهوری آذربایجان و اسرائیل. پژوهش‌های روابط بین الملل. دوره ۳ مؤمنی، قاسم .۱۳۸۳
- جامعه یهودیان آذربایجان. تهران: مؤسسه ابرار معاصر تهران
- Feiler, Gil, Lim, Kevin (۲۰۱۴), “Israel and Kazakhstan Assessing the State of Bilateral Relations”, The Begin-Sadat Center for Strategic Studies, BarIlan University, Mideast Security and Policy Studies No. ۱۰۷
- Levin, Zeev, (۲۰۱۶), “Jews in Central Asia”, Oxford Bibliographies, Available at
- http://www.oxfordbibliographies.com, Accessed on: April/ ۲۰۱۷. Mualem, Yitzhak, (۲۰۰۴), “Between a Jewish and an Israeli Foreign Policy: Israel-Argentina Relations and the Issue of Jewish Disappeared Persons and Detainees under the Military Junta, ۱۹۷۶-۱۹۸۳”, Jewish Political Studies Review, Vol.۱۶, No.۱-۲
- فصلنامه تخصصی مجلس و راهبرد –شماره‌های ۷۹و۸۰ پاییز و زمستان سال ۱۳۹۳
۱۵:۳۳ - ۱۴۰۱/۱۱/۲۲
۲۱:۰۰ - ۱۴۰۱/۱۱/۲۲
۰۱:۴۲ - ۱۴۰۱/۱۱/۲۳
